Γεννήθηκε στην Έμεσα της Συρίας πιθανώς τον 6ο αιώνα και σύμφωνα με ανώνυμο ύμνο ήταν εβραϊκής καταγωγής. Στη Βηρυτό έκανε τις σπουδές του και στα χρόνια τής βασιλείας του Αναστασίου του Α' ταξίδεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και υπηρέτησε στο ναό της Αγίας Σοφίας. Μετά την παταγώδη αποτυχία του σαν ψάλτης στον εσπερινό των Χριστουγέννων αποσύρθηκε στη μονή τής Θεοτόκου των Κύρου. Εκεί, σύμφωνα με το Μηνολόγιο του Βασιλείου η Θεοτόκος του έδωσε το χάρισμα της σύνθεσης ύμνων. Τότε έγραψε το κοντάκιο των Χριστουγέννων με το γνωστό προοίμιο: «Ἡ Παρθένος σήμερον / τὸν ὑπερούσιον τίκτει / καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον / τῷ ἀπροσίτω προσάγει...».
Σύμφωνα με το συναξαριστή ο Ρωμανός έγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις από τις όποιες διασώθηκε μόνο το ένα δέκατο. Πολυποίκιλα τα θέματά του. Ύμνησε όλους σχεδόν τους Αγίους και τις εορτές της Χριστιανικής Εκκλησίας. Ανεξάντλητος στις συλλήψεις και στον πλούτο ιδεών, γνωρίζοντας τον τρόπο να προσδίνει πρωτοτυπία ακόμη και στα πιο κοινά θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς θέματα. Το άχαρο αλλά και αχάριστο πολλές φορές υλικό του (γεγονότα και βίος Αγίων) μπορούσε να το μετατρέψει σε ζωντανό δραματικό πίνακα. Τα πρόσωπα των Αγίων αλλά και της Παναγίας και του Χριστού παρουσιάζονται απόλυτα ζωντανά χωρίς τίποτα το νεκρικό ή απόκοσμο.
Η ποίηση του Ρωμανού του Μελωδού εκφράζει την ίδια την εποχή του, τους πόθους και τις ελπίδες εκείνων των ανθρώπων. Γι΄ αυτό και το έργο του δεν εξετάζεται μόνο από Θρησκευτικής άποψης ή λογοτεχνικής αλλά και ιστορικής και λαογραφικής. Η γλώσσα του απλή, χωρίς στόμφους και όπου παρουσιάζεται ρητορική μακρολογία επειδή έτσι επιβαλλόταν από την ανάγκη των τότε λειτουργικών πλαισίων, αυτή γίνεται χωρίς να κουράζει. Γενικά οι φράσεις του περιέχουν μια πλαστικότητα, μεστή νοημάτων κατά μια άψογη τεχνική όπως παραδέχονται ειδικοί.
Ο Ρωμανός δε δίνει μέσα από το έργο του σαφείς πληροφορίες για τη ζωή του, για αυτό κατά καιρούς υποστηρίχτηκαν διάφορες απόψεις ότι ήταν πρεσβύτερος, εκκλησιέκδικος, κήρυκας. Το βεβαιότερο είναι ότι χειροτονήθηκε Διάκονος. Πέθανε γύρω στο 560 μ.Χ. Για τη μεγάλη του προσφορά στη χριστιανική υμνογραφία ονομάστηκε Πίνδαρος τής εκκλησιαστικής ποίησης. Ή Εκκλησία γιορτάζει τη μνήμη του την 1η Οκτωβρίου.
Ο Ρωμανός χρησιμοποίησε το ποιητικό εκείνο είδος πού λέγεται εκκλησιαστικός Ύμνος και του χάρισε την τελειότερη μορφή. Ο Ύμνος αποτελείται από το Κοντάκιον (προσόμοιον ή κουκούλιον), τους Οίκους και το Εφύμνιον και στηρίζεται πάνω στο νόμο της Ισοσυλλαβίας και ομοτονίας. Μαζί με το ποιητικό κείμενο συνέθετε ο ίδιος και τη μουσική ή έδενε το νέο ποίημα πάνω σε παλιότερη μουσική σύνθεση. Θεματικά τα έργα του αναφέρονται περισσότερο σε γεγονότα της ζωής του Χριστού και σε ιερά πρόσωπα της Γραφής, όπως και σε βίους άγιων.
Το είδος αυτό της ποίησης κυριαρχεί και σήμερα στην εκκλησιαστική ποίηση.
ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΗ ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΑΣ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ
Προοίμιον
Η Παναγία σήμερα στον κόμσο φέρνει ως άνθρωπο τον Άκτιστο Θεό,
και η γη το Σπήλαιον στον Απροσπέλαστο παρέχει
άγγελοι με τους βοσκούς δοξολογούνε
και μάγοι έρχονται στο δρόμο με τ' αστέρι
αφού προς χάρι μας γεννήθηκε
Νέο Παιδί ο Άχρονος Θεός.
Οίκοι
α΄
Η Βηθλεέμ άνοιξε τον Παράδεισο, ελάτε να δούμε
την απόλαυσι κρυμμένη βρήκαμε, ελάτε να πάρουμε
του παραδείσου τα δώρα, μέσα στο Σπήλαιο
εκεί φανερώθηκε δέντρο Υπερφυσικό, που προσφέρει άφεσι,
εκεί μέσα ευρέθηκε πηγάδι αχειροποίητο,
απ' όπου ο Δαυίδ παλιά επιθυμούσε να πιη
εκεί μέσα βρίσκεται Κόρη που εγέννησε Βρέφος
και σταμάτησεν αμέσως τη δίψα του Αδάμ και του Δαυίδ
για τούτο προς το Σπήλαιο ας τρέξουμε, εκεί που εγεννήθη
Νέο Παιδί, ο Άχρονος Θεός.
β΄
Ο δημιουργός της μητέρας Γιος της θέλησε κι έγινε
ο προστάτης των βρεφών Βρέφος στη φάτνη πλάγιαζε
και προσπαθώντας να Τον καταλάβη Του λεγεν η Μητέρα Του:
"Πες μου, πάιδί μου, πώς σπάρθηκες ή πώς φύτρωσες;
Σε κοιτάζω Σπλάχνο μου και μένω κατάπληκτη,
γιατί Σε θηλάζω και γάμο δεν έκανα
κι ενώ Σε βλέπω σπαργανωμένο
την παρθενίαν μου ακόμα απείραχτη θωρώ
γιατί Εσύ την εφύλαξες που διάλεξες κι έγινες
Νέο Παιδί, ο Άχρονος Θεός.
γ΄
Υπέροχε Βασιλιά, ποια σχέση έχεις Εσύ μ' εμάς που επτωχεύσαμε;
Δημιουργέ του ουρανού, γιατί στους χωματένιους ήρθες;
Αγάπησες το Σπήλαιο ή ζήλεψες τη Φάτνη;
Να που δεν βρίσκεται ούτε δωμάτιο για τη δούλη Σου
στο χώρο που ξεπεζέψαμε
δεν λέω μόνο δωμάτιο μα ούτε και σπήλαιο,
γιατί κι αυτό εδώ 'ναι ξένο
και στη Σάρρα σαν έγινε μητέρα
εδόθηκε κληρονομιά μεγάλη, σε μένα όμως ούτε φωλιά.
Χρησιμοποίησα το Σπήλαιο που θεληματικά κατοίκησες Εσύ
Νέο Παιδι, ο Άχρονος Θεός"......
κγ΄
Είναι αλήθεια, Σωτήρα μου Εύσπλαχνε, πως δεν είμαι μονάχα δική Σου Μητέρα
ούτε χωρίς σκοπό σε θηλάζω, Εσένα που το γάλα χορηγείς
αλλά για όλους Εγώ θερμά Σε ικετεύω
με έκανες στόμα και καύχημα όλου του γένους μου
γιατί εμένα έχει η οικουμένη Σου
προστασία πανίσχυρη, καταφύγιο και στήριγμα
εμένα κοιτάζουν όσοι εκδιώχθηκαν
από τον παράδεισο της απόλαυσης, γιατί τους επαναφέρω και τους κάνω
όλα τα καλά μέσω εμού που σ' εγέννησα
Νέο Παιδί, τον Άχρονο Θεό.
κδ΄
Σωτήρα μου, σώσε τον κόσμο αφού γι' αυτό ήρθες στη γη
κάμε να επικρατήσουν όλα τα δικά Σου αφού για τούτο έλαμψες
σε μένα και στους Μάγους και σ' όλη την κτίσι
κοίταξε, να οι Μάγοι, που τους φανέρωσες το φως του Προσώπου Σου,
Σε προσκυνούν και δώρα Σου προσφέρουν
χρήσιμα κι όμορφα και πολύ απαραίτητα
αφού ετούτα χρειάζομαι, επειδή ετοιμάζομαι
στην Αίγυπτο να ταξιδέψω και να φύγω με Σένα, για Σένα,
Οδηγέ μου, Υιέ μου, Πλάστη μου, Λυτρωτή μου,
Νέο Παιδί, Άχρονε Θεέ."
Ρωμανός ο Μελωδός
Θεοτόκε, Παρθένε, Βασίλισσα παγκόσμια!
Ελάτε, οι πιστοί όλοι, ας προσκυνήσουμε
το Χριστό Σωτήρα και Ελεήμονα.
Αυτόν υμνούν τα πλήθη των Αγγέλων
και αυτόν δοξολογούν οι μυριάδες των Ασωμάτων.
Θεοτόκε, Παρθένε, Βασίλισσα παγκόσμια,
μην περιφρονήσεις εμάς που σου δεόμαστε,
χτυπημένοι απ' τα κύματα τα μεγάλα της ζωής
και έρμαιοι του ασταθούς θηρίου.
Ω ανωτέρα των άνω Δυνάμεων,
Περιστερά απ' το Πνεύμα χρυσωμένη,
καμάρι και χαρά των Αποστόλων,
συμφωνία των Προφητών και των Μαρτύρων,
Βοήθεια του κόσμου όλου,
Πύργε ντυμένε χρυσάφι και πολύτιμε,
Πόλη δωδεκάπορτη, και Παράδεισε,
Κιβωτέ πανευωδίαστε του Πνεύματος.
Τείχος άγιο άπαρτο, και στήριγμα,
οχυρό των θρήσκων ψυχών
και Φυλακτήριο των αγνών των σωμάτων.
Σε τιμούμε, Βασίλισσα άσπιλη,
και υμνούμε το Γιο σου και Κύριο,
το Χριστό, το μόνο Φίλο των ανθρώπων,
για νά 'βρουμε χάρη κι έλεος
τη μέρα της κρίσης, ω Βασίλισσα...
Τότε, Κύριε, Κύριε σώσε με
κι απ' τη φωτιά την άσβεστη λύτρωσέ με.
Ας μπορώ να δω τη θεία σου εικόνα,
με καθαρή συνείδηση, και ν' αναφωνήσω:
Σε σένα αρμόζει τιμή και προσκύνηση,
στον Πατέρα, στο Γιο και στο Πνεύμα,
απ' όλη την κτίση καί πάντα,
στους αιώνες τους ατέλειωτους, ω Φίλε των ανθρώπων.
Θεοτόκε, Παρθένε, Βασίλισσα παγκόσμια!
Ελάτε, οι πιστοί όλοι, ας προσκυνήσουμε
το Χριστό Σωτήρα και Ελεήμονα.
Αυτόν υμνούν τα πλήθη των Αγγέλων
και αυτόν δοξολογούν οι μυριάδες των Ασωμάτων.
Θεοτόκε, Παρθένε, Βασίλισσα παγκόσμια,
μην περιφρονήσεις εμάς που σου δεόμαστε,
χτυπημένοι απ' τα κύματα τα μεγάλα της ζωής
και έρμαιοι του ασταθούς θηρίου.
Ω ανωτέρα των άνω Δυνάμεων,
Περιστερά απ' το Πνεύμα χρυσωμένη,
καμάρι και χαρά των Αποστόλων,
συμφωνία των Προφητών και των Μαρτύρων,
Βοήθεια του κόσμου όλου,
Πύργε ντυμένε χρυσάφι και πολύτιμε,
Πόλη δωδεκάπορτη, και Παράδεισε,
Κιβωτέ πανευωδίαστε του Πνεύματος.
Τείχος άγιο άπαρτο, και στήριγμα,
οχυρό των θρήσκων ψυχών
και Φυλακτήριο των αγνών των σωμάτων.
Σε τιμούμε, Βασίλισσα άσπιλη,
και υμνούμε το Γιο σου και Κύριο,
το Χριστό, το μόνο Φίλο των ανθρώπων,
για νά 'βρουμε χάρη κι έλεος
τη μέρα της κρίσης, ω Βασίλισσα...
Τότε, Κύριε, Κύριε σώσε με
κι απ' τη φωτιά την άσβεστη λύτρωσέ με.
Ας μπορώ να δω τη θεία σου εικόνα,
με καθαρή συνείδηση, και ν' αναφωνήσω:
Σε σένα αρμόζει τιμή και προσκύνηση,
στον Πατέρα, στο Γιο και στο Πνεύμα,
απ' όλη την κτίση καί πάντα,
στους αιώνες τους ατέλειωτους, ω Φίλε των ανθρώπων.
Υιέ Θεού πανάγιε σ' αυτούς / τους νήπιους κι αθώους υμνητές σου / κι όλους εμάς τους άλλους συναρίθμησε / και δέξου την ακόρεστη δική μας προσευχή / σαν τότε που δεχόσουνα και των παιδιών τους ύμνους. / Ελέησέ μας τα δικά σου πλάσματα, / που για χάρη μας τυλίχτηκες τη σάρκα / γιομάτος αρίφνητον έρωτα / χάρισε την ειρήνη σου σ' όλες τις Εκκλησίες / τις τόσο σαλευόμενες απ' τους εχθρούς της καλοσύνης / και σε μένα το δύστυχο τον υμνογράφο τη συχώρεση / να μην τη φειδωλέψεις ω σωτήρα μου / δόσμου τη χάρη να λαλώ για πάντοτε το θέλημά σου / κι ας μην το κάνει πια νωθρό η θλίψη το μυαλό μου / κάνε με αγλαόκαρπο στα έργα και στα λόγια, / νάχω φωνή φωνάζοντας χαρούμενος / Ευλογημένος ω εσύ που έρχεσαι / στην αρχαία δόξα του τον Αδάμ να επαναφέρεις...
Ῥωμανὸς ὁ Μελωδός - Κοντάκια
Ῥωμανὸς ὁ Μελωδός
Romanos the Melodist
Reading from the Synaxarion:
Saint Romanus flourished during the reign of Anastasius (491-518). He
was from Emesa of Syria, and apparently was born of Jewish parents,
for a hymn written in his honour in Greek says he was "of Hebrew
stock," and it has furthermore been noted that he uses many Semitic
idioms in his writings. He was baptized an Orthodox Christian, and at
some time became a deacon in the Church of Beirut. He was the first
composer of the kontakia, the foremost of which is that of the feast of
Christ's Nativity, On this day the Virgin .... In composing many of his
kontakia. Saint Romanus was inspired by the hymns of Saint Ephraim of
Syria.
Apolytikion in the Plagal of the Fourth Tone
The image of God, was faithfully preserved in you, O Father. For you
took up the Cross and followed Christ. By Your actions you taught us
to look beyond the flesh for it passes, rather to be concerned about
the soul which is immortal. Wherefore, O Holy Romanos, your soul
rejoices with the angels.
Kontakion in the Plagal of the Fourth Tone
As a harmonious harp of lofty wisdom from on high and an expounder
of things seen in God-inspired ascents, we extol thee, Father
Romanus, and we hymn thee. As a trumpet of the gifts that pass the mind
of man, do thou rouse us to divine and saving watchfulness, as we
cry to thee: Rejoice, O Father elect of God.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου