Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής,

Μετά τον απόστολο Άγιο Βαρθολομαίο, ο απόστολος του έθνους των Αρμενίων, ο οποίος σύμφωνα με μια παλαιά παράδοση, κήρυξε το χριστιανισμό στην Αρμενία, ήταν ο Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής, αρμενικής καταγωγής, εκπαιδευμένος στη χριστιανική πίστη γύρω στο 295-300 στη Καισαρεία της Καππαδοκίας.

Το Καθολικό Πατριαρχείο των Αρμενίων συστάθηκε στις 26 Μαρτίου του 1740, αλλά λόγω εσωτερικών δυσκολιών μεταφέρθηκε στο Λίβανο. Ο πρώτος Πατριάρχης ήταν ο Αβραάμ Αρτζιβιάν, ο οποίος και ονομάστηκε μετά την αναγνώρισή του από την Αγία Έδρα, Αβραάμ-Πέτρος συνήθεια που διατηρούν όλοι οι διάδοχοί του.

Στις 9 Ιουλίου του 1759 συστάθηκε από την Αγία Έδρα το Πατριαρχικό Βικαριάτο της Κωνσταντινουπόλεως, εξαρτημένο από τον λατίνο πατριαρχικό Βικάριο μέχρι τις 6 Ιουλίου 1830, οπότε και ιδρύθηκε ως Καθέδρα η Αρχιεπισκοπή της Κωνσταντινουπόλεως. Κάποιες όμως εσωτερικές δυσκολίες ανάμεσα στην υπάρχουσα Καθέδρα του Λιβάνου και τη νέα Καθέδρα της Κωνσταντινουπόλεως, συνετέλεσαν ώστε στις 10 Ιουλίου του 1867 να καταργηθεί η Αρχιεπισκοπή της Κωνσταντινουπόλεως και να ενωθεί με το Πατριαρχείο της Κιλικίας. Εκλέχτηκε νέος Πατριάρχης ο Αντώνιος Hassun με έδρα την Κωνσταντινούπολη. Μετά τις σφαγές των Αρμενίων η έδρα μεταφέρθηκε πάλι στο Λίβανο, εκεί όπου ήταν στην αρχή.

Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου η Καθολική Αρμενική Εκκλησία υπέστη μεγάλες απώλειες και διωγμούς. Πολλοί Αρμένιοι Καθολικοί αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης. Για τους Αρμενίους που κατέφυγαν στην Ελλάδα, συστάθηκε το 1925 στις 25 Δεκεμβρίου από τον Πάπα Πίο ΧΙ, μία Εξαρχία εξαρτωμένη απ' ευθείας από την Αγία Έδρα με πρώτο Έξαρχο τον πατέρα Κύριλλο Ζοχραμπιάν.

Προστάτης της Εξαρχίας
Άγιος Γρηγόριος ο Φωτιστής (Κινητή Εορτή)


301μ.Χ., μια ιστορική και σημαντική ημερομηνία. Ημέρα χαράς, ημέρα νίκης.

Εκείνη την ημέρα διαλυόταν η ομίχλη της ζωής μας και έλαμπε ο ήλιος της νέας μας πίστης.

Εκείνη την ημέρα, με τη συμβολή των δύο τιτάνων της ιστορίας μας, με την πρωτοβουλία του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστή και το διάταγμα του βασιλιά Τιριδάτη, ο χριστιανισμός ανακηρυσσόταν ως επίσημη θρησκεία της Αρμενίας, όπου είχε αρχικά διαδοθεί με τη διδασκαλία και τη μαρτυρία των αποστόλων Θαδδαίου και Βαρθολομαίου.

Σύμφωνα με την καταγραφή του ιστορικού Αγαθάγγελου, ο οποίος αποτύπωσε με ποιητικό τρόπο το όραμα του Γρηγορίου του Φωτιστή, η Αρμενική Αγία Αποστολική Εκκλησία έπαιρνε σάρκα και οστά. Ο θαυματουργός ήλιος της πίστης θα ερχόταν να διασπείρει τις χρυσές ηλιαχτίδες του στις πονεμένες καρδιές των Αρμενίων. Το θαυμαστό μνημείο της πίστης έβαζε τα θεμέλια της πολιτιστικής μας ύπαρξης. Από τα σπλάχνα της αρμενικής εκκλησίας θα γεννιόταν χρόνια μετά η αρμενική γραφή, η γλώσσα, η παιδεία και ο αρμενικός πολιτισμός. Η αρμενική εκκλησία θα γινόταν πηγή έμπνευσης για την αρμενική τέχνη αφήνοντάς μας σαν κληρονομιά εκπληκτικά μνημεία της αρχιτεκτονικής και μικρογραφίας.

Με τα παλαιά αρμενικά χειρόγραφα έπαιρναν σάρκα και οστά τα θαυμαστά έργα της τέχνης της αγιογραφίας και της διακόσμησης. Η αρμενική εκκλησία θα γινόταν το κάστρο, ο πύρινος στύλος της πίστης μας, ο ήρωας προστάτης του λαού μας.

Χτες, η ζωή του Αρμενίου ήταν γεμάτη θλίψη και δάκρυα. Πολλές φορές τα γκρίζα σύννεφα είχαν σκεπάσει το φως του ήλιου. Οι εστίες μας, οι τόποι προσκυνήματος πολύ συχνά υπέστησαν την καταστροφή και τον αφανισμό. Αμέτρητες φορές τα παιδιά μας είχαν ξεριζωθεί από τις εστίες τους και υποκύπτοντας στη βία είχαν πάρει το δρόμο της προσφυγιάς και της ξενιτιάς.

Η αρμενική εκκλησία είδε το ξίφος του κατακτητή, είδε να κυλάνε αίμα και δάκρυα.
Αναρίθμητες φορές οι δήμιοι προσπάθησαν να σιωπήσουν τις χορδές της λύρας της και να σιγήσουν τις καμπάνες της. Η αρμενική εκκλησία, με τη συμβολή και την αυτοθυσία των τέκνων της, έσκισε το πέπλο του πένθους, τη χλαμύδα του θανάτου και άναψε στις ψυχές των πιστών της τη φλόγα της πίστης και της νίκης. Οι τοίχοι της εκκλησίας μας έμειναν ακλόνητοι, γιατί χτίστηκαν με το αίμα, τον ιδρώτα και τα δάκρυα των τέκνων της. Ο αρμενικός λαός, βαθύτατα αναγνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο της αρμενικής εκκλησίας στη ζωή των Αρμενίων, δέθηκε με άρρηκτους δεσμούς στη δική του κιβωτό του Νώε, στη δική του σχεδία σωτηρίας.

Έχουν περάσει 1700 χρόνια από την ιστορική ημερομηνία της ανακήρυξης του χριστιανισμού σαν επίσημη θρησκεία του Αρμενικού Κράτους. Το άσβεστο καντήλι του Γρηγορίου του Φωτιστή εξακολουθεί να διαχέει το φως στην ανθρωπότητα και να εμπνέει ελπίδα στους Αρμενίους. Μέσα από την ομίχλη των αιώνων αντιλαλούν οι μελισματικές ψαλμωδίες και οι προσευχές του Ναρέκ που καλούνται να αγιάσουν με το φως της πίστης τις πονεμένες μας ψυχές. Οι καμπάνες της Εκκλησίας μας στέλνουν πρόσκληση αγάπης στα τέκνα της για να περάσουν το κατώφλι των ναών μας, να αφουγκραστούν τη φωνή της φυλής μας, το κάλεσμα των πατέρων μας. Τους καλούν για να γίνουν οι σεμνοί υπηρέτες της μητρικής μας γλώσσας, της πίστης μας, του πολιτισμού μας, του έθνους μας, της πατρίδας και του δίκαιου αγώνα του λαού μας. Τους καλούν για να γευτούν τους χυμούς της φυλής μας μέσα από το χρυσό ποτήρι της πίστης.

Ο αρμενικός λαός, στην Αρμενία και τη Διασπορά, το 2001 γιορτάζει με μεγάλες τιμές τα 1700 χρόνια της ανακήρυξης του χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του αρμενικού κράτους, καθώς επίσης τα 1700 χρόνια της ίδρυσης της Αρμενικής Εκκλησίας. Για το σκοπό αυτό έχουν συσταθεί επιτροπές οι οποίες διοργανώνουν μεγαλοπρεπείς εκδηλώσεις, εκθέσεις πολύτιμων ιερών κειμηλίων, διαλέξεις, εκδίδουν άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, εκδίδουν βιβλία, διοργανώνουν εκπομπές στα μέσα μαζικής ενημέρωσης για να προβάλουν τη σημασία των δύο αυτών γεγονότων και την επίδρασή τους στην αρμενική πραγματικότητα.

Οι εκδηλώσεις αυτές θα προσφέρουν την καλύτερη ευκαιρία στη νέα αρμενική γενιά, να γνωρίσει το παρελθόν της και να νιώσει υπερήφανη για τις δημιουργίες των ταλαντούχων προγόνων της, τα επιτεύγματα και τα πολύτιμα κειμήλια που κληροδότησαν σε μας.

Δόξα στο μέγα υμνητή της πίστης μας, στον απαράμιλλο ιδρυτή της Εκκλησίας μας, τον ’γιο Γρηγόριο το Φωτιστή.

Reading from the Synaxarion:

This Saint, a Parthian by race, was the son of Anak. He was born
about the year 240 and was taught the Faith of Christ in Caesarea of
Cappadocia. He entered the service of Tiridates, King of Armenia, but when
discovered to be a Christian, he was subjected to many horrible torments at
the King's hands, then was cast into a pit of mire with poisonous
serpents and left to die. By the power of God, however, he abode there
unharmed for fourteen years, his needs provided by a certain widow, until
he was made known by revelation and set free. He converted to piety
innumerable multitudes of Armenians, including Tiridates himself, and was
consecrated bishop by Leontius, Archbishop of Caesarea, to shepherd the vast
flock he had gained for Christ. He spent the last part of his life in
retirement in the ascetical discipline, and reposed in peace about the year
325. Saint Gregory is honoured as the Illuminator of Armenia.

Apolytikion in the Fourth Tone
As a sharer of the ways and a successor to the throne of the
Apostles, O inspired of God, thou foundest discipline to be a means of
ascent to divine vision. Wherefore, having rightly divided the word of
truth, thou didst also contest for the Faith even unto blood, O
Hieromartyr Gregory. Intercede with Christ our God that our souls be saved.

Kontakion in the Second Tone
Let us the faithful today all acclaim with divine songs and hymns the
renowned hierarch Gregory as an athlete for truth's sake, as a shepherd
and teacher, a universal luminary bright with splendour; for he
intercedeth with Christ that we be saved.